Η δωρεά έχει μεγάλη πρακτική αξία, καθώς καλύπτει βασικούς τομείς της κοινωνικής ζωής και εξυπηρετεί πρακτικές ανάγκες, όπως για παράδειγμα την εκπλήρωση ηθικού καθήκοντος και την τακτοποίηση θεμάτων οικογενειακής και όχι μόνο περιουσίας,
Παράλληλα, όμως, είναι πιθανόν μέσω του θεσμού αυτού να ανακύψει κίνδυνος για τα έννομα συμφέροντα του δωρητή για τους λόγους που θα αναλύσουμε στην εν λόγω παρουσίαση, στο πλαίσιο της οποίας θα καταγράψουμε συνοπτικά τις βασικές πληροφορίες τις οποίες θα χρειαστεί κανείς προκειμένου να εξασφαλίσει τα συμφέροντα του πριν ή μετά τη σύνταξη ενός συμβολαίου Δωρεάς με τη μνεία ότι τούτη έχει ενημερωτικό χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά τις εξειδικευμένες νομικές υπηρεσίες μας. Δωρητής ή δωρεοδόχος μπορεί να είναι κάθε πρόσωπο, φυσικό ή νομικό.
ΔΩΡΕΕΣ ΣΕ ΑΝΗΛΙΚΟ
Νομική Φύση: Η σύμβαση της δωρεάς είναι σύμβαση ενοχική, καθώς με την κατάρτισή της γεννώνται ενοχικά δικαιώματα και υποχρεώσεις και υποσχετική, καθώς δεν επιφέρει μεταβολές στις εμπράγματες σχέσεις των μερών, αλλά γεννά το δικαίωμα του δωρεοδόχου και αντίστοιχα την υποχρέωση του δωρητή ως προς την παροχή. Επιπλέον, είναι σύμβαση χαριστική, καθώς η περιουσιακή μεταβίβαση γίνεται χωρίς κάποιο αντάλλαγμα, αλλά εκκινεί από την πρόθεση ελευθεριότητας από την πλευρά του δωρητή.
Σύμφωνα με το άρθρο ΑΚ 498 για την σύσταση της δωρεάς απαιτείται συμβολαιογραφικό έγγραφο. Πρόκειται επομένως, για μία περίπτωση συμβάσεως αυστηρώς τυπικής, με συστατικό τύπο το συμβολαιογραφικό έγγραφο. Η απαίτηση αυτή του νομοθέτη είναι καθολική, δηλαδή είναι ανεξάρτητη από το είδος της δωρεάς την οποία αφορά (υποσχετική ή άμεσης εκπλήρωσης), το αντικείμενο της (κινητό ή ακίνητο) ή την αξία της.
Επίσης, το έγγραφο αυτό απαιτείται για όλους τους όρους της δωρεάς, παραδείγματος χάριν και για την αίρεση και τον τρόπο, καθώς και για τις μεταγενέστερες συμφωνίες με τις οποίες τροποποιείται η σύμβαση της δωρεάς. Στο τύπο του συμβολαιογραφικού εγγράφου υπάγεται τόσο η υπόσχεση του δωρητή, όσο και η αποδοχή του δωρεοδόχου, καθώς και το προσύμφωνο της δωρεάς (ΑΚ 166). Η ποινή της έλλειψης του ως άνω τύπου είναι η απόλυτη ακυρότητα (ΑΚ 159).
Για τη μεταβίβαση ενός ακινήτου λόγω δωρεάς, απαιτείται πέρα από τη συμβολαιογραφική συμφωνία δωρητή και δωρεοδόχου, και μεταγραφή αυτής σημείο κατά το οποίο επέρχεται και η κτήση της κυριότητας.
Μεταξύ των ιδιαίτερων μορφών δωρεάς που αναφέρονται στις οικείες διατάξεις του ΑΚ είναι και οι ακόλουθες :
Ι. Η δωρεά από ιδιαίτερο καθήκον ή από λόγους ευπρέπειας : Πρόκειται για τη κοινή δωρεά, η οποία επιβάλλεται για συγκεκριμένους λόγους, ήτοι από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον του δωρητή απέναντι στον δωρεοδόχο, είτε από κανόνες κοινωνικής ευπρέπειας. Η έννοια του ηθικού καθήκοντος κρίνεται αντικειμενικά, ήτοι με βάση τις κρατούσες κοινωνικές – ηθικές αντιλήψεις, με ταυτόχρονη λήψη υπόψη και αξιολόγηση όλων των συνθηκών της κάθε περίπτωσης, όπως η περιουσία του δωρητή, η κοινωνική του θέση, καθώς και οι προσωπικές του σχέσεις με τον δωρεοδόχο. Η κρίση αυτή, μάλιστα, είναι ανεξάρτητη από τον χαρακτηρισμό που θα δώσουν τα μέρη στη σύμβαση δωρεάς και για τον λόγο αυτό δεν δεσμεύει το δικαστήριο, το οποίο λαμβάνοντας υπόψη όλα τα ανωτέρω,
και επιπλέον στοιχεία εκτός της σύμβασης, έχει τη δυνατότητα να καταλήξει σε διαφορετικό χαρακτηρισμό.
Το ηθικό καθήκον πρέπει να είναι κάτι ιδιαίτερο και όχι απλώς το κοινό καθήκον που έχουμε όλοι οι κοινωνοί απέναντι στους συνανθρώπους μας. Η ιδιομορφία των δωρεών από ιδιαίτερο ηθικό καθήκον ή από λόγους ευπρέπειας είναι στο ότι σύμφωνα με την αναγκαστικού δικαίου διάταξη ΑΚ 512, δεν υπόκειται σε ανάκληση.
Σε κάθε περίπτωση αν η αξία του αντικειμένου της δωρεάς υπερβαίνει το μέτρο που επιβάλλεται στη συγκεκριμένη περίπτωση από το ιδιαίτερο ηθικό καθήκον ή από λόγος ευπρέπειας, η ανάκληση χωρεί μόνο ως προς το υπερβάλλον (ΑΠ 637/1996), εφόσον το αντικείμενο της δωρεάς είναι διαιρετό. Αν είναι αδιαίρετο, ο δωρεοδόχος σε περίπτωση ανάκλησης, είτε θα υποχρεωθεί να το αποδώσει ολόκληρο και ο δωρητής να του καταβάλει ταυτόχρονα μια άλλη παροχή, αξίας αντίστοιχης προς ιδιαίτερο ηθικό καθήκον, είτε θα το κρατήσει, οπότε θα επιβαρύνεται με την υποχρέωση να καταβάλει στο δωρητή το ποσό που αντιστοιχεί στο υπερβάλλον.
ΙΙ. Δωρεά αιτία θανάτου – δωρεά υπέρ τρίτου σε περίπτωση θανάτου: Δωρεά αιτία θανάτου είναι αυτή που καταρτίζεται με την αναβλητική αίρεση της προαποβίωσης του δωρητή ή της συναποβίωσης του δωρητή και δωρεοδόχου, χωρίς να έχει στο μεταξύ ο δωρεοδόχος την απόλαυση των αντικειμένων της δωρεάς. Μόλις πληρωθεί η αίρεση αυτή το αντικείμενο της δωρεάς περιέρχεται κατά κυριότητα στο δωρεοδόχο, ενώ είναι αυτοδικαίως άκυρη κάθε άλλη διάθεση αυτού, την οποία επιχείρησε ο δωρητής όσο εκκρεμούσε η αίρεση. Εφαρμόζονται εδώ κανονικά οι διατάξεις περί δωρεάς. Η δωρεά υπέρ τρίτου για την περίπτωση θανάτου είναι μία γνήσια σύμβαση υπέρ τρίτου, με την οποία παρέχεται το δικαίωμα να απαιτήσει ο τρίτος την παροχή από τον υποσχόμενο μετά το θάνατο του δέκτη της υπόσχεσης και όπου η σχέση αξίας ανάμεσα στο δέκτη της υπόσχεσης και στον τρίτο είναι δωρεά.
ΑΝΑΚΛΗΣΗ ΔΩΡΕΑΣ
Το δικαίωμα ανάκλησης είναι διαπλαστικό, καθώς μετατρέπει τη σύμβαση δωρεάς σε σχέση εκκαθάρισης. Επίσης, είναι δικαίωμα αμεταβίβαστο, ακατάσχετο και ακληρονόμητο μέχρι την άσκηση του από τον δωρητή. Κατ’ εξαίρεση δε το δικαίωμα της ανάκλησης απονέμεται στους κληρονόμους και τα τέκνα του δωρητή στις περιπτώσεις των άρθρων 506, 507 και 508 ΑΚ.
Λόγοι ανάκλησης είναι οι ακόλουθοι : η αχαριστία του δωρεοδόχου, η θανάτωση του δωρητή, η εμπόδιση ανάκλησης της δωρεάς, η παράλειψη εκτέλεσης του τρόπου και η επιγένεση ή η αναγνώριση τέκνου. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα μέρη, στο πλαίσιο της ελευθερίας των συμβάσεων, μπορούν να συμφωνήσουν και άλλους λόγους ανάκλησης, όπως με απλή μεταμέλεια του δωρητή.
Στην παρούσα παρουσίαση θα σταθούμε στο δικαίωμα ανάκλησης λόγω αχαριστίας. Πλέον συγκεκριμένα η ΑΚ 505 αναφέρει ότι «Ο δωρητής έχει το δικαίωμα να ανακαλέσει τη δωρεά αν ο δωρεοδόχος φάνηκε με βαρύ του παράπτωμα αχάριστος απέναντι στο δωρητή ή στο σύζυγο ή σε στενό συγγενή του και ιδίως αν αθέτησε την υποχρέωσή του να διατρέφει τον δωρητή».
Τρόπος άσκησης του δικαιώματος ανάκλησης : Σύμφωνα με το άρθρο ΑΚ 509 η ανάκληση της δωρεάς γίνεται με απλή δήλωση του δωρητή προς τον δωρεοδόχο ή το νόμιμο εκπρόσωπό του. Πρόκειται για μονομερή, απευθυντέα και άτυπη δήλωση, ακόμα και όταν το αντικείμενο της δωρεάς είναι ακίνητο . Είναι ανεπίδεκτη αιρέσεως ή προθεσμίας και επιφέρει τα αποτελέσματά της από την περιέλευση της στο δωρεοδόχο.
Αποτελεί διαπλαστικό δικαίωμα, καθώς καταργεί το εκ της δωρεάς δικαίωμα του δωρεοδόχου και την έννομη σχέση που προέκυψε εκ της δωρεάς. Ως διαπλαστικό δικαίωμα με προσωπικό υπέρ του δικαιούχου χαρακτήρα, η ανάκληση είναι δικαίωμα αμεταβίβαστο, ακατάσχετο και ακληρονόμητο (εξαίρεση ΑΚ 506 – 508). Η δήλωση το δωρητή για την ανάκληση της δωρεάς μπορεί να περιλαμβάνεται και σε δικόγραφο του δωρητή, πχ σε αγωγή ή προτάσεις, αν και συνηθέστερα από το δικαστηριακή πρακτική συναντάμε ανακλήσεις με τη μορφή της εξώδικης δήλωσης. Λόγω ακριβώς της φύσης της δήλωσης ως απευθυντέας, δεν αρκεί η με συμβολαιογραφική πράξη δήλωση ανάκλησης της δωρεάς, αλλά απαιτείται προσθέτως γνωστοποίηση από αυτόν στον δωρεοδόχο, με κοινοποίηση αντιγράφου της πράξης αυτής, ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, την οποία σε περίπτωση αμφισβήτησής, το βάρος απόδειξης της, το φέρει ο δωρητής, καθώς συνιστά αναγκαία προϋπόθεση για την επέλευση των επιδιωκόμενων έννομων συνεπειών. Η δήλωση ανάκλησης πρέπει να περιέχει τον λόγο της ανάκλησης και τα πραγματικά περιστατικά που τον θεμελιώνουν.
Ο δωρεοδόχος φυσικά, μπορεί να αμφισβητήσει, είτε τη συνδρομή των πραγματικών περιστατικών που επικαλείται ο δωρητής, είτε (και) το ότι αυτά τα πραγματικά περιστατικά συγκροτούν τον προβαλλόμενο λόγο ανάκλησης, επομένως το ζήτημα θα πρέπει να λυθεί δικαστικώς με άσκηση αναγνωριστικής αγωγής εκ μέρους, είτε του δωρητή, είτε του δωρεοδόχου. Ο δωρητής βαρύνεται με την απόδειξη της αλήθειας των θεμελιωτικών του λόγου ανάκλησης περιστατικών και ο δωρεοδόχος με την απόδειξη των περιστατικών που καταλύουν το δικαίωμα ανάκλησης της δωρεάς, όπως η έλλειψη υπαιτιότητας, η παροχή συγγνώμης ή της παρόδου ετήσιας αποσβεστικής προθεσμίας προς άσκηση του δικαιώματος Η αγωγή είναι ενοχικού χαρακτήρα και γι’ αυτό δεν εγγράφεται στα βιβλία διεκδικήσεων.
Αποτελέσματα: Η άσκηση του δικαιώματος της ανάκλησης έχει ως έννομο αποτέλεσμα την ex nunc ανατροπή της ενοχικής σύμβασης δωρεάς, από το χρονικό σημείο κατά το οποίο θα περιέλθει στον δωρητή. Έτσι η δωρεά δεν καθίσταται άκυρη, αλλά αφαιρείται η νομική της αιτία.
Περαιτέρω, από το συνδυασμό των παραπάνω διατάξεων με εκείνες των άρθρων 904 επ. ΑΚ, προκύπτει ότι, αν ανακληθεί νόμιμα η δωρεά για λόγους αχαριστίας, ο δωρητής δικαιούται ενοχικώς σε αυτούσια απόδοση του δωρηθέντος πράγματος, ο τρόπος δε της αυτούσιας απόδοσης εξαρτάται από την ιδιαίτερη φύση του συγκεκριμένου κάθε φορά δικαιώματος που απέκτησε ο λήπτης. Έτσι, αν το δωρηθέν είναι πράγμα ακίνητο και μεταβιβάστηκε στο δωρεοδόχο κατά κυριότητα, η επαναμεταβίβαση της κυριότητας μετά τη νόμιμη ανάκληση της δωρεάς γίνεται, εφόσον αρνείται αυτήν ο δωρεοδόχος, με καταδίκη αυτού σε δήλωση βουλήσεως, μεταγραφή της σχετικής τελεσίδικης απόφασης και της δήλωσης του δωρητή ενώπιον συμβολαιογράφου περί αποδοχής της απόφασης αυτής.
Στην περίπτωση βέβαια, που ο δωρεοδόχος αναγνωρίσει την υποχρέωση του για απόδοση του αντικειμένου της δωρεάς, και δεν χρειαστεί άσκηση αγωγής αδικαιολόγητου πλουτισμού, η απόδοση της κυριότητας και η αποδοχή αυτής της δήλωσης, αν πρόκειται για ακίνητο, υποβάλλεται κατά τα άρθρα ΑΚ 369, 192 σε συμβολαιογραφικό τύπο και σε μεταγραφή.
Σύμφωνα με το άρθρο ΑΚ 510 «Η ανάκληση αποκλείεται, αν ο δωρητής έδωσε συγγνώμη στον δωρεοδόχο ή αν πέρασε ένα έτος αφότου ο δωρητής, έχοντας δικαίωμα να ανακαλέσει, πληροφορήθηκε το λόγο της ανάκλησης. Δεν επιτρέπεται ανάκληση ύστερα από το θάνατο του δωρεοδόχου. Επομένως, ο νόμος μας δίνει τέσσερις περιπτώσεις απόσβεσης του δικαιώματος: 1) με τη συγγνώμη του δωρητή, 2) με τη πάροδο της ετήσιας αποσβεστικής προθεσμίας, 3) με το θάνατο του δωρεοδόχου και 4) με την παραίτηση του δωρητή.
Σε κάθε περίπτωση αξίζει να σημειωθεί ότι κατά τη σύνταξη ενός συμβολαίου Δωρεάς η επιλογή ενός έμπειρου Δικηγόρου καθίσταται αναγκαία τόσο για την ορθή ολοκλήρωση της διαδικασίας σύνταξης και μεταγραφής όσο και για την αποφυγή κινδύνων προς των συμφέρον των δωρητών, όπως η αναγραφή στο συμβόλαιο περί παραίτησης από το δικαίωμα ανάκλησης.
Η Δικηγορική μας εταιρεία μέσω του άρτια καταρτισμένου νομικού τμήματος της, με μακρόχρονη εμπειρία στο Εμπράγματο και στο Οικογενειακό Δίκαιο, δύναται να αποτελέσει έναν πολύτιμο σύμβουλο για εσάς αναφορικά με ζητήματα που προκύπτουν στις δικαιοπραξίες Δωρεάς.
Σημειώνεται ότι απαγορεύεται βάσει Κώδικα περί Δικηγόρων η παροχή νομικών συμβουλών άνευ της ανάλογης αμοιβής (άρθρο 57 Ν. 4194/2013).