ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΜΥΘΟΙ
Ανάμεσα στις πολλές δυσκολίες και στα εμπόδια που συναντά ένας πνευματικός δημιουργός στην χώρα μας είναι σίγουρα και η αδυναμία προάσπισης των δικαιωμάτων του και μια ευρύτερη ασάφεια ως προς τι πραγματικά ισχύει για τα πνευματικά του δικαιώματα στα έργα που έχει ή πρόκειται να δημιουργήσει.
Πολλοί δημιουργοί διατηρούν φόβο για τυχόν υποκλοπή των έργων τους και δεν γνωρίζουν τί ακριβώς μπορούν να κάνουν για να τα διασφαλίσουν, ακόμα και μετά από πολλά έτη επαγγελματικής εμπειρίας.
Στην παρούσα αρθρογραφία θα προσπαθήσουμε να φωτίσουμε κάποιες πλευρές του νόμου 2121/1993, ο οποίος ενσωματώνει ρυθμίσεις για την προστασία των δημιουργών.
Έργο πνευματικής ιδιοκτησίας – Εννοιολογικός Ορισμός
Κατά τον ορισμό του ν. 2121/1993, έργο θεωρείται κάθε πρωτότυπο πνευματικό δημιούργημα λόγου, τέχνης ή επιστήμης που εκφράζεται με οποιαδήποτε μορφή. Ως παραδείγματα έργων που τυγχάνουν προστασίας μπορούμε να αναφέρουμε τα εξής: βιβλίο, ποίημα, θεατρικό έργο, μουσική σύνθεση, χορογραφία, ταινία, ζωγραφιές και γλυπτά, φωτογραφία, εικονογραφήσεις, αρχιτεκτονικά έργα, μεταφράσεις, διασκευές, συλλογές έργων καθώς και λογισμικό (προγράμματα Η/Υ) κ.ά.
Με βάση τις ερωτήσεις που συχνά μας θέτουν πελάτες μας δημιουργοί, ένα ζήτημα που τους προκαλεί σύγχυση, αφορά την ίδια την «καλλιτεχνική» αξία του έργου ως προϋπόθεση της προστασίας του. Στον κλάδο της πνευματικής ιδιοκτησίας, αναζητούμε πράγματι κάποια ατομικότητα του πνευματικού περιεχομένου την οποία θέτει η προσωπική σφραγίδα του καλλιτέχνη και μία -έστω- «μικρή» πνευματική προσπάθεια, η οποία θα οδηγήσει σε ένα πρωτότυπο έργο με ένα ελάχιστο δημιουργικό ύψος. Αντίστοιχα ερωτήματα προκύπτουν πολλές φορές και για την έκταση που πρέπει να έχει ένα έργο για να θεωρηθεί άξιο προστασίας, τη δυνατότητα χρήσης τεχνικών μέσων, τη δυνατότητα προστασίας ημιτελών έργων (π.χ. σκίτσων ζωγραφιάς, περίληψης σεναρίου, μελωδίας από τραγούδι κ.λπ.), τα οποία θα πρέπει να απαντηθούν συγκεκριμένα ανά περίπτωση.
Προστασία Δημιουργών
Εφόσον το δημιούργημα του δημιουργού πληροί τις προϋποθέσεις που απαιτούνται βάσει Πνευματικής Ιδιοκτησίας, όλα τα δικαιώματα που αναγνωρίζονται σε έναν δημιουργό αποκτώνται ήδη με αυτή καθ’ αυτήν την δημιουργία του έργου, χωρίς να χρειάζεται κάποια άλλη ενέργεια, εφόσον μόνη η δημιουργία του εκάστοτε έργου αρκεί ως προϋπόθεση για να αποκτήσει κάποιος τα σχετικά δικαιώματα. Την ίδια τη στιγμή, δηλαδή, της λήψης της φωτογραφίας, της συγγραφής του γραπτού κειμένου, της αποτύπωσης της σύνθεσης της μουσικής, της καταγραφής της αρχιτεκτονικής σύλληψης, αποκτά ο καθένας την ιδιότητα του δημιουργού.
Εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις για τον χαρακτηρισμό ενός δημιουργήματος ως «έργο», δεν χρειάζεται καμία άλλη πράξη, δεν απαιτείται να ενσωματωθεί σε κάποιον υλικό φορέα, να κατατεθεί σε κάποια υπηρεσία ή να ελεγχθεί (όπως π.χ. με τα σήματα ή τις πατέντες), ούτε καν να δημοσιευτεί.
Επί της ουσίας, ζήτημα ως προς την προέλευση του έργου θα προκύψει μόνο σε περίπτωση που αυτή η ιδιότητα τεθεί με οποιονδήποτε τρόπο υπό αμφισβήτηση και κληθεί ο δημιουργός να την αποδείξει. Επομένως, το πραγματικό ζητούμενο για τους δημιουργούς είναι πώς θα μπορέσουν να αποδείξουν την ιδιότητά τους κατά τρόπο αποτελεσματικό, για να διασφαλίσουν τα δικαιώματά τους.
Κατάθεση αντίτυπου στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος
Στην πράξη, ειδικά σε συγγραφείς, ακολουθείται η διαδικασία κατάθεσης αντιτύπου στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος.
Η υποχρέωση αυτή προβλέπεται πράγματι στον ν. 3149/2003, όπως ισχύει σήμερα, αφορά όμως μια διαφορετική διαδικασία που αποσκοπεί στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, συνδέεται μεταξύ άλλων με συμμετοχή σε διαγωνισμούς, φορολογικές υποχρεώσεις και δεν σχετίζεται με κάποια κατοχύρωση πνευματικών δικαιωμάτων.
Συχνές πρακτικές για την προστασία των καλλιτεχνών – δημιουργών
Οι δημιουργοί συνήθως επιλέγουν κάποιον τρόπο που να αποδεικνύει χρονικά την απόκτηση αυτής της ιδιότητας τους ως δημιουργών με διάφορους τρόπους, όπως κατάθεση σε συμβολαιογράφο ή αποστολή του έργου με επιστολή στον εαυτό τους.
Επιπλέον, τόσο για τους επαγγελματίες όσο και για τους ερασιτέχνες, υπάρχει η δυνατότητα χρήσης της υπηρεσίας ηλεκτρονικής χρονοσήμανσης, που έχει δημιουργήσει ο Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας και εξασφαλίζει μια δημόσια πιστοποίηση της χρονικής στιγμής δημιουργίας του έργου.
Στην πραγματικότητα, πολλές φορές διασφαλίζει η ίδια η δημοσίευση την κυκλοφορία του έργου προς το κοινό.
Βάσει της νομοθεσίας για την πνευματική ιδιοκτησία, η αναγραφή του ονόματος του δημιουργού, με τον τρόπο που συνήθως χρησιμοποιείται για την ένδειξη αυτής της ιδιότητας, δημιουργεί το λεγόμενο «τεκμήριο» ότι το έργο είναι πράγματι δικό του.
Με την υπογραφή π.χ. έργων σε μία γκαλερί, την αναγραφή του ονόματος συγγραφέα στο εξώφυλλο του βιβλίου, στην αρχή ή στο τέλος ενός άρθρου, στο πρόγραμμα ενός θεατρικού έργου, του συνθέτη στον δίσκο, την προσθήκη του ονόματος σε φωτογραφία, στους τίτλους ταινίας ή ευρύτερα σε κάποιο εμφανές σημείο, διευκολύνεται η απόδειξη ότι ο αναγραφόμενος είναι ο δημιουργός του. Φυσικά, σε κάποιες περιπτώσεις, επιλέγεται για προσωπικούς ή επαγγελματικούς λόγους η δημοσίευση έργων με ψευδώνυμο ή ανώνυμα, για τις οποίες προβλέπεται ανά περίπτωση πιο ειδική μεταχείριση.
Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό να γνωρίζει κάθε δημιουργός τα δικαιώματά του, πώς να χειριστεί καλύτερα τις διαθέσιμες επιλογές για την εκμετάλλευση των έργων του και να βρίσκεται σε άμεση επικοινωνία με τον νομικό του σύμβουλο.
