ΜΕΤΑΒΙΒΑΣΗ ΕΠΙΚΑΡΠΙΑΣ

Στην Ελλάδα, οι γονείς προκειμένου να μεταβιβάσουν τα ακίνητα τους στα παιδιά τους αλλά ταυτόχρονα να είναι διασφαλισμένοι πως όσο οι ίδιοι ζουν, θα μπορούν να μένουν σε αυτά  ή να τα εκμεταλλεύονται, επιλέγουν να προχωρήσουν σε γονική παροχή με παρακράτηση της επικαρπίας. 

Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι το παιδί (ο ψιλός κύριος) θα αποκτήσει την πλήρη κυριότητα του ακινήτου, μόνο όταν αποβιώσουν οι γονείς που του το παραχώρησαν και η επικαρπία θα «συνενωθεί» και πάλι με την ψιλή κυριότητα. 

Στο παρόν παραθέτουμε τα βασικά σημεία του δικαιώματος της επικαρπίας καθώς και το τι θα πρέπει να γνωρίζει κάθε ενδιαφερόμενος που επιθυμεί να μεταβιβάσει αυτή, υπογραμμίζοντας ότι η καθοδήγηση από έναν έμπειρο δικηγόρο πριν την υπογραφή του συμβολαίου γονικής παροχής είναι άκρως σημαντική για την εξασφάλιση των συμφερόντων των μερών και την αποσαφήνιση νομικών όρων και εννοιών, η αναγραφή ή μη των οποίων στο εκάστοτε συμβόλαιο μπορεί να αποβεί μοιραία για μελλοντικά δικαιώματα. 

Τέτοιοι όροι είναι για παράδειγμα οι ακόλουθοι:

• Παραίτηση από το δικαίωμα ανάκλησης γονικής παροχής
• Μη πρόβλεψη περί μεταβίβασης επικαρπίας
• Ρητή απαγόρευση μεταβίβασης επικαρπίας
• Συνυπολογισμός αξίας Γονικής παροχής στην νόμιμη μοίρα κ.λπ.

Σύμφωνα με το άρθρο 1142 ΑΚ η προσωπική δουλεία της επικαρπίας συνίσταται στο εμπράγματο δικαίωμα του επικαρπωτή να χρησιμοποιεί και να καρπώνεται ξένο πράγμα, διατηρώντας όμως ακέραιη την ουσία του.

Σύμφωνα με το άρθρο 1143 ΑΚ, η επικαρπία συνιστάται με δικαιοπραξία ή με χρησικτησία. Οι διατάξεις για τη χρησικτησία κινητών ή ακινήτων και για τη μεταβίβαση της κυριότητας τους με συμφωνία εφαρμόζονται αναλόγως και για τη σύσταση επικαρπίας πάνω σ’ αυτά.

Σύμφωνα με το άρθρο 1148 ΑΚ, ο επικαρπωτής έχει υποχρέωση κατά την άσκηση της επικαρπίας να διατηρεί τον έως τώρα, οικονομικό προορισμό του πράγματος και να το μεταχειρίζεται με επιμέλεια και σύμφωνα με τους κανόνες της τακτικής εκμετάλλευσης. Δεν έχει δικαίωμα να επιφέρει ουσιώδεις μεταβολές. 

Σύμφωνα με το άρθρο 1152 ΑΚ ο επικαρπωτής έχει υποχρέωση να φροντίζει για την επισκευή ή την ανακαίνιση του πράγματος. Βαρύνεται με τις σχετικές δαπάνες μόνο εφόσον αυτές ανάγονται στη συνήθη συντήρηση του πράγματος.

Σύμφωνα με το άρθρο 1166 ΑΚ, η επικαρπία, εφόσον δεν ορίστηκε διαφορετικά, είναι αμεταβίβαστη. Η άσκησή της μπορεί να μεταβιβαστεί σε άλλον για χρόνο που δεν υπερβαίνει τη διάρκεια της επικαρπίας, με την επιφύλαξη της διάταξης του άρθρου 1164. 

Από το συνδυασμό των άρθρων 1142, 1143, 1166 και 1167 παρ.2 του Α.Κ., συνάγεται ότι εγκύρως μπορεί να συμφωνηθεί ότι η επικαρπία επί ακινήτου, που κατ’ αρχήν συμφωνήθηκε εφόρου ζωής του επικαρπωτή, δεν θα αποσβεσθεί με το θάνατο του τελευταίου, αλλά ότι θα μεταβιβασθεί στη συνέχεια σε τρίτο πρόσωπο. 

Έτσι επιτρεπτή είναι η συμφωνία ότι μεταβιβάζεται η επικαρπία σε τρίτον, υπό την αναβλητική προθεσμία του θανάτου του τωρινού επικαρπωτή, εφόσον, κατά τα λοιπά, τηρηθούν αναλόγως οι νόμιμες διατυπώσεις περί μεταβιβάσεως της κυριότητας επί ακινήτων.

Η περί της συστάσεως ή μεταβιβάσεως εμπράγματου δικαιώματος (σύσταση επικαρπίας – μεταβίβαση κυριότητας) συμφωνία μπορεί να καταρτισθεί και υπέρ τρίτου (άρθρ.410 επ. ΑΚ), οπότε ο τρίτος θα αποκτήσει το δικαίωμα από τη στιγμή που θα μεταγραφεί στο όνομά του η εμπράγματη σύμβαση υπέρ τρίτου, επιφυλασσομένων των περί αναβλητικής αιρέσεως ή προθεσμίας διατάξεων.

Τέλος, από τις διατάξεις του άρθρου 1166 ΑΚ συνάγεται ότι η μεταβίβαση της επικαρπίας με βάση τη συμφωνία των μερών με τη συστατική πράξη δεν θα πρέπει να είναι απεριόριστη, με την έννοια του επιτρεπτού των διαδοχικών μεταβιβάσεων.

Με συσταλτική ερμηνεία του εδαφίου α’ της ανωτέρω διάταξης θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι η μεταβίβαση είναι επιτρεπτή μια φορά σε τρίτο, οπότε μετά το θάνατό του πρέπει να αποσβήνεται. 

Η ελευθερία απεριόριστης μεταβίβασης θα είχε ως συνέπεια την απογύμνωση της κυριότητας, η οποία όμως είναι αντίθετη στο σκοπό του νομοθέτη. Έτσι μπορεί να συμφωνηθεί να έχει αυτήν και ο επικαρπωτής και ο κληρονόμος του ή να συμφωνηθεί ότι θα δικαιούται ο επικαρπωτής να κληροδοτήσει αυτήν στον κληρονόμο αυτού, οπότε έχει την κληρονομία και ο κληρονόμος του επικαρπωτή. Αλλά σύσταση επικαρπίας, που θα μεταβαίνει σε όλους, επ’ άπειρον, τους κληρονόμους του επικαρπωτή, δεν είναι δυνατή.

Με τη συστατική της επικαρπίας πράξη είναι δυνατόν επίσης να ορισθεί ότι ο επικαρπωτής μπορεί να μεταβιβάσει εν ζωή το εμπράγματο δικαίωμα της επικαρπίας σε άλλον. Με τη μεταβίβαση στον τελευταίο της επικαρπίας, αυτός καθίσταται επικαρπωτής, η δε επικαρπία αποσβήνεται με το θάνατο τούτου και όχι του αρχικού επικαρπωτή.

Δεν είναι δυνατό όμως να ορισθεί με τη συστατική της επικαρπίας πράξη, ότι η επικαρπία θα είναι περαιτέρω μεταβιβαστή και από αυτόν στον οποίο είχε μεταβιβαστεί από τον αρχικό επικαρπωτή και ούτω καθ’ εξής επ’ άπειρον, γιατί τούτο θα είχε ως συνέπεια την οριστική και μόνιμη πλέον απόσχιση των ωφελειών του πράγματος από τον κύριο, του οποίου η κυριότητα θα παρέμενε στο διηνεκές ως ψιλή κυριότητα καθόσον έτσι θα απογυμνωνόταν εσαεί από τα κυριότερα ωφελήματά της, πράγμα το οποίο θα αντέβαινε στην έννοια της κυριότητας, ως καθολικής εξουσίας επί του πράγματος (άρθρ. 1000 ΑΚ), σύμφωνα με την οποία ο κύριος δικαιούται να απολαύσει όλες τις ωφέλειες του πράγματος (Α.Π.1374/2014).

Η ψιλή κυριότητα μεταβιβάζεται από τον κύριο, χωρίς έγκριση του επικαρπωτή, δεν ισχύει όμως και το αντίστροφο για την επικαρπία.

Αν συστάθηκε επικαρπία, ο συνολικός ΕΝ.Φ.Ι.Α. που βαρύνει το ακίνητο επιμερίζεται μεταξύ του ψιλού κυρίου και του επικαρπωτή ως εξής:

Αν ο επικαρπωτής είναι φυσικό πρόσωπο, ο φόρος που αναλογεί στο δικαίωμα αυτό ορίζεται ως ποσοστό του φόρου που αναλογεί στην πλήρη κυριότητα του ακινήτου, ανάλογα με την ηλικία του επικαρπωτή ως ακολούθως:

στα 8/10, αν ο επικαρπωτής δεν έχει υπερβεί το 20ό έτος της ηλικίας του,

στα 7/10, αν ο επικαρπωτής έχει υπερβεί το 20ό έτος της ηλικίας του,

στα 6/10, αν ο επικαρπωτής έχει υπερβεί το 30ό έτος της ηλικίας του,

στα 5/10, αν ο επικαρπωτής έχει υπερβεί το 40ό έτος της ηλικίας του,

στα 4/10, αν ο επικαρπωτής έχει υπερβεί το 50ό έτος της ηλικίας του,

στα 3/10, αν ο επικαρπωτής έχει υπερβεί το 60ό έτος της ηλικίας του,

στα 2/10, αν ο επικαρπωτής έχει υπερβεί το 70ό έτος της ηλικίας του,

στο 1/10, αν ο επικαρπωτής έχει υπερβεί το 80ό έτος της ηλικίας του.

Η Δικηγορική εταιρεία «ΑΝΝΑ Α. ΚΟΡΑΚΗ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ» με 25ετή πορεία στον χώρο του Εμπράγματου και Οικογενειακού δικαίου, έχοντας στελεχώσει άρτια ενημερωμένο και έμπειρο νομικό τμήμα, αποτελεί πολύτιμο νομικό σύμβουλο σε υποθέσεις μεταβίβασης ακινήτων. Εκτός από την παροχή επιτυχών νομικών συμβουλών αναφορικά με ζητήματα που προκύπτουν στις δικαιοπραξίες Γονικής Παροχής και Δωρεάς, δύναται να αντιμετωπίσει οποιοδήποτε νομικό ζήτημα προκύψει κατά τη διαδικασία αυτών, με ασφάλεια, ταχύτητα και αξιοπιστία.

Image by freepik