ΑΞΙΩΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΣΤΑ ΑΠΟΚΤΗΜΑΤΑ

Κατά την διάρκεια ενός διαζυγίου οι εντάσεις μεταξύ των συζύγων είναι συχνές και αναμενόμενες, ειδικά όταν υπάρχει αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα, καθώς το νόμιμο αυτό δικαίωμα κάθε συζύγου αγγίζει άμεσα τα οικονομικά συμφέροντα του άλλου και μπορεί να προκαλέσει σημαντική όξυνση των μεταξύ τους σχέσεων, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε παρατεταμένες δικαστικές διαμάχες. 

Οι συχνές αμφισβητήσεις για το ύψος της συνεισφοράς ή για το ποια περιουσιακά στοιχεία είναι αποκτήματα, καθώς και οι προσπάθειες απόκρυψης εισοδημάτων, τραπεζικών λογαριασμών μαζί με την δυσπιστία και την καχυποψία, είναι μερικοί από τους λόγους που δημιουργούν τις εντάσεις μεταξύ των συζύγων και οδηγούν αυτούς στις δικαστικές αίθουσες. 

Στο σημείο αυτό αξίζει να υπογραμμίσουμε ότι η αγωγή αξίωσης στα αποκτήματα συνιστά ένα σύνθετο νομικό ζήτημα που απαιτεί ιδιαίτερο και μεθοδευμένο χειρισμό, προκειμένου να αποφευχθεί το ενδεχόμενο απόρριψης της αγωγής ως αόριστης.

Ως εκ τούτου είναι οφέλιμο κάθε ενδιαφερόμενος να απευθύνεται σε δικηγόρο εξειδικευμένο στο Οικογενειακό Δίκαιο για να λάβει την κατάλληλη καθοδήγηση.

Σύμφωνα με τα οριζόμενα στο άρθρο 1400 ΑΚ: Αν ο γάμος λυθεί ή ακυρωθεί και η περιουσία του ενός συζύγου έχει, αφότου τελέστηκε ο γάμος, αυξηθεί, ο άλλος σύζυγος, εφόσον συνέβαλε με οποιονδήποτε τρόπο στην αύξηση αυτή, δικαιούται να απαιτήσει την απόδοση του μέρους της αύξησης η οποία προέρχεται από τη δική του συμβολή. Τεκμαίρεται ότι η συμβολή αυτή ανέρχεται στο ένα τρίτο της αύξησης, εκτός αν αποδειχθεί μεγαλύτερη ή μικρότερη ή καμία συμβολή.

Προκειμένου να είναι ορισμένη η αγωγή αποκτημάτων θα πρέπει να αναφέρεται η τέλεση του γάμου και ο λόγος γέννησης της αξίωσης, ήτοι η αμετάκλητη λύση ή ακύρωσή του ή η συμπλήρωση τριετούς διάστασης, τα επιμέρους περιουσιακά στοιχεία και η αξία τους, η πραγματική αυξητική διαφορά της περιουσίας και με αποφυγή μειώσεως με αναφορά στην ύπαρξη ή ανυπαρξία αρχικής περιουσίας, το είδος και η έκταση της συμβολής, η αποτίμηση των υπηρεσιών στις οικιακές εργασίες και την ανατροφή των παιδιών κατά το μέτρο που υπερβαίνουν την υποχρέωση συνεισφοράς στις οικογενειακές δαπάνες και η ανεύρεση του ποσού συμβολής.

Ως περιουσία νοείται το σύνολο των έννομων σχέσεων του προσώπου, που είναι δυνατό να αποτιμηθεί χρηματικά δηλαδή πρόκειται για ενιαίο σύνολο πραγμάτων και δικαιωμάτων, το οποίο μπορεί είτε να αυξηθεί είτε να μειωθεί. Στην έννοια της περιουσίας περιλαμβάνεται τόσο το ενεργητικό όσο και το παθητικό.

Όπως έχει γίνει νομολογιακά δεκτό, ως αύξηση της περιουσίας του υπόχρεου συζύγου νοείται όχι μια συγκεκριμένη κτήση, αλλά η διαφορά που υπάρχει στην περιουσιακή κατάσταση του υπόχρεου σε δύο διαφορετικά χρονικά σημεία, εκείνου της τέλεσης του γάμου και ονομάζεται αρχική περιουσία και εκείνου του χρόνου γέννησης της αξίωσης, που ονομάζεται τελική περιουσία, ήτοι η περιουσιακή επαύξηση του υπόχρεου προκύπτει από την αφαίρεση της αρχικής από την τελική του περιουσία, ενώ τυχόν ενδιάμεσες αυξομειώσεις δεν λαμβάνονται υπόψη.

Ως αύξηση της περιουσίας νοείται η αύξηση της αξίας της και όχι των περιουσιακών στοιχείων της, διότι αυτά μπορούν να παραμείνουν τα ίδια, η αξία τους όμως να μεταβληθεί.

Στην έννοια της περιουσιακής αύξησης περιλαμβάνονται ενδεικτικά τα ακόλουθα:  

α) Η κτήση κυριότητας, νομής, κατοχής, επικαρπίας ή άλλων εμπράγματων δικαιωμάτων σε ακίνητα ή κινητά.

β) Η προσθήκη συστατικών ή άλλων εμπράγματων δικαιωμάτων σε ακίνητα ή εξαρτημάτων σε κινητά που επαυξάνουν την αξία τους, ιδίως η καταβολή χρημάτων για την ανοικοδόμηση ακινήτου του άλλου συζύγου

γ) Απαιτήσεις του υπόχρεου συζύγου κατά τρίτων, γιατί η περιουσιακή βελτίωση δεν είναι ανάγκη να ενσωματώνεται σε υλικά αντικείμενα.

δ) Η δημιουργία επωφελούς έννομης ή πραγματικής κατάστασης, όπως ο αέρας επιχείρησης καθώς και η ενίσχυση ή επέκτασή της, υπό την προϋπόθεση ότι έχουν οικονομική αξία.

Η αύξηση της περιουσίας του υπόχρεου συζύγου προκύπτει από την αφαίρεση της αρχικής περιουσίας από την τελική,  εφόσον ο εναγόμενος υπόχρεος σύζυγος υποβάλει την ένσταση της ύπαρξης αρχικής περιουσίας, προσδιορίζοντας και τα περιουσιακά αντικείμενα από τα οποία αποτελείται, καθώς και την αξία τους.

Από τη σύγκριση της αξίας της περιουσίας του υπόχρεου συζύγου στα δύο αυτά χρονικά σημεία, με αναγωγή σε τιμές του χρόνου της άσκησης της αγωγής, θα κριθεί αν υπάρχει περιουσιακή αύξηση του ενός συζύγου που να δικαιολογεί την αξίωση του άλλου για συμμετοχή στα αποκτήματα, ώστε να βρεθεί η πραγματική αύξηση της περιουσίας μη λαμβανομένης υπόψη τυχόν αύξησης της περιουσίας λόγου πληθωρισμού.

Κατά την § 3 της ΑΚ 1400 εξαιρούνται από τον υπολογισμό της τελικής περιουσία όσα περιουσιακά στοιχεία απέκτησε ο υπόχρεος σύζυγος από δωρεά, κληρονομιά ή κληροδοσία ή με διάθεση των αποκτημάτων από αυτές τις αιτίες, ενώ γίνεται δεκτό ότι εξαιρούνται και τα αποκτήματα από γονική παροχή.

Ως συμβολή ορίζεται κάθε ενέργεια του δικαιούχου συζύγου, η οποία έχει ως συνέπεια την αύξηση της περιουσίας του υπόχρεου συζύγου.  Η ύπαρξη της συμβολής κρίνεται με βάση τις εκάστοτε συγκεκριμένες συνθήκες.

Λόγω της ευρείας διατύπωσης της ΑΚ 1400 §1 εδ. α’ (με οποιονδήποτε τρόπο), η διάταξη ερμηνεύεται διασταλτικά, ώστε η έννοια της συμβολής να διευρύνεται τελολογικά, προκειμένου να περιλάβει κάθε μορφή, άμεσης ή έμμεσης, εκούσιας ή ακούσιας, υλικής ή ηθικής, συνδρομής και καλλιέργειας κοινωνικών σχέσεων.  Η συμβολή πρέπει να έχει προσφερθεί κατά τη διάρκεια του γάμου.

Για τον υπολογισμό της αξίωσης της ΑΚ 1400 λαμβάνεται υπόψη μόνο η πέραν από την ΑΚ 1389 εκπλήρωση των υποχρεώσεων του ενός συζύγου προς τον άλλο συμβολή και πρέπει να αποτιμάται χρηματικά, γεγονός που μπορεί να προκύπτει και από τη χρηματική αξία ενός υποθετικού εισοδήματος, που ο δικαιούχος αποκόμιζε αν, αντί για τις κρίσιμες υπηρεσίες, ασκούσε ορισμένο επάγγελμα που θα ήταν σε θέση να ασκήσει και το οποίο θυσίασε χάριν της οικογένειας

Όταν ζητείται η επιδίκαση του τεκμαιρόμενου ποσοστού (1/3) των αποκτημάτων, ο ενάγων θα δικαιούται το ένα τρίτο από την επαύξηση της περιουσίας του άλλου συζύγου, χωρίς να χρειάζεται να επικαλεστεί και αποδείξει οποιαδήποτε συμβολή του στην αύξηση αυτή, με την προϋπόθεση βέβαια της επίκλησης και απόδειξης τέτοιας αύξησης της περιουσίας του άλλου συζύγου (ΑΠ 101/2020, ΑΠ 182/2021, ΑΠ 1550/2018). Ωστόσο, ο εναγόμενος, ως υπόχρεος σύζυγος, του οποίου η περιουσία φέρεται ότι αυξήθηκε με τη συμβολή του ενάγοντος συζύγου, μπορεί να προβάλει, μεταξύ άλλων, και στις δύο περιπτώσεις του άρθρου 1400 του ΑΚ, ότι η συμβολή του ενάγοντος ήταν κάτω από το ένα τρίτο ή ότι δεν υπάρχει κάποια συμβολή. Για να γίνει όμως δεκτή η ανυπαρξία συμβολής που αποκλείει την αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα, θα πρέπει ο εναγόμενος σύζυγος, να επικαλεστεί και αποδείξει, ότι ο δικαιούχος της αξίωσης συμμετοχής σύζυγος, είτε δεν μπορούσε εκ των πραγμάτων, είτε δεν ήθελε να συμβάλει και ότι η επαύξηση της περιουσίας οφείλεται μόνο στον ίδιο. Ο ισχυρισμός αυτός του εναγόμενου, ενόψει του ότι το καθιερούμενο από το άρθρο 1400 ΑΚ τεκμήριο της συμβολής συμμετοχής στα αποκτήματα κατά το 1/3 ενεργεί και ως προς τους δύο συζύγους, συνιστά, ως προς την απόκρουση του τεκμηρίου ένσταση, ενώ όσον αφορά τον πραγματικό υπολογισμό αποτελεί αιτιολογημένη άρνηση της αγωγής (ΑΠ 182/2021, ΑΠ 804/2020, ΑΠ 101/2020). Δηλαδή, το καθιερούμενο από τη διάταξη του άρθρου 1400 εδ. β’ του ΑΚ ως άνω μαχητό τεκμήριο ότι η συμβολή του δικαιούχου συζύγου ανέρχεται στο 1/3 της αύξησης της περιουσίας του υπόχρεου, εκτός αν αποδειχθεί μεγαλύτερη ή μικρότερη ή καμία συμβολή, λειτουργεί αμφιμερώς και υπέρ των δύο διαδίκων, με την έννοια ότι αν ο ενάγων ζητήσει με την αγωγή του ποσοστό της αύξησης που αντιστοιχεί σε μεγαλύτερη του 1/3 συμβολή, αυτός υποχρεούται να αποδείξει το μεγαλύτερο του τεκμαρτού ποσοστό της συμβολής του, ενώ ο εναγόμενος μπορεί, κατ’ ένσταση, να προβάλει και να αποδείξει ότι ο ενάγων είχε μικρότερη της τεκμαιρόμενης ή και καμία συμβολή (ΑΠ 182/2021, ΑΠ 588/2020, ΑΠ 101/2020).

Σύμφωνα με πάγια νομολογία, συμφωνίες που καταρτίζονται εν όψει της λύσης του γάμου με συναινετικό διαζύγιο, είναι έγκυρες υπό την αίρεση ότι θα λυθεί ο γάμος.

Επομένως συμφωνίες για παραίτηση από την αξίωση αποκτημάτων έγκυρες, εφόσον συντρέχουν οι ανωτέρω προϋποθέσεις, η δε παραίτηση δεν αποτελεί άφεση χρέους κατά την ΑΚ 454, επειδή «…η σχετική απαίτηση ανάγεται στο μέλλον και δεν έχει γεννηθεί κατά τον χρόνο που εκείνη (παραίτηση) λαμβάνει χώρα. Αντίθετο επιχείρημα  δεν δύναται να αντληθεί από την διάταξη του  άρθρου 5 παρ 2 του Ν 4356/2015, η οποία για τους συνάπτοντες σύμφωνο συμβίωσης ορίζει ότι «τα μέρη δεν μπορούν να παραιτηθούν από την αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα πριν από τη γέννησή τους», διότι αν ο νομοθέτης ήθελε να ισχύει η απαγόρευση αυτή και στην περίπτωση του άρθρου 1400 ΑΚ θα το όριζε σ’ αυτό ρητά…».

Μετά την εισαγωγή της συναινετικής λύσης του γάμου με συμβολαιογραφικό έγγραφο, πρέπει να γίνει δεκτό ότι και οι παραιτήσεις των συζύγων από την αξίωση αποκτημάτων που περιλαμβάνονται στη συμβολαιογραφική πράξη λύσης του γάμου, είναι έγκυρες υπό την αίρεση ότι η πράξη θα καταχωρηθεί στο αρμόδιο ληξιαρχείο.

Η Δικηγορική Εταιρεία «ΑΝΝΑ Α. ΚΟΡΑΚΗ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ», με πολυετή εμπειρία άνω των 25 ετών στο Οικογενειακό Δίκαιο, έχει χειριστεί πλήθος υποθέσεων διαζυγίων και σχετικών ζητημάτων, όπως ασφαλιστικά μέτρα επιμέλειας και διατροφής, αγωγές συμμετοχής στα αποκτήματα κ.ά. Το εξειδικευμένο νομικό της τμήμα αποτελεί πολύτιμο και άμεσο σύμβουλο για όσους επιθυμούν να προχωρήσουν σε διαδικασία διαζυγίου, αναγνωρίζοντας τόσο τη νομική πολυπλοκότητα όσο και τις ψυχολογικές διαστάσεις που αυτή συνεπάγεται.

cookie_studio – Image by Freepik