ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΟ ΚΑΤΑΠΙΣΤΕΥΜΑ

Ο θεσμός του κληρονομικού καταπιστεύματος (άρθρα 1923 επ. ΑΚ) δίνει τη δυνατότητα στον διαθέτη να ρυθμίσει την τύχη της περιουσίας του με μεγαλύτερη ασφάλεια και ευελιξία.

Με το καταπίστευμα, ο διαθέτης ορίζει έναν πρώτο κληρονόμο, τον λεγόμενο βεβαρημένο κληρονόμο, ο οποίος αποκτά την κληρονομία κατά τον θάνατο του διαθέτη, αλλά με την υποχρέωση να την αποδώσει, μετά από ορισμένο χρόνο ή την επέλευση συγκεκριμένου γεγονότος, σε άλλο πρόσωπο, τον καταπιστευματοδόχο.

Έτσι δημιουργούνται δύο διαδοχικές επαγωγές:

• Η πρώτη, κατά τον θάνατο του διαθέτη, υπέρ του βεβαρημένου,
• Η δεύτερη, μεταγενέστερα, υπέρ του καταπιστευματοδόχου.

Το καταπίστευμα μπορεί να αφορά το σύνολο της κληρονομίας, ποσοστό αυτής ή ακόμη και συγκεκριμένο περιουσιακό στοιχείο («επί δηλού»).

Βεβαρημένος μπορεί να είναι κάθε κληρονόμος, είτε εκ διαθήκης είτε εξ αδιαθέτου.

Καταπιστευματοδόχος μπορεί να είναι κάθε πρόσωπο ικανό να καταστεί κληρονόμος:
ανήλικος, ακόμη και πρόσωπο που δεν έχει γεννηθεί κατά τον χρόνο θανάτου του διαθέτη, αλλά θα γεννηθεί αργότερα, ή νομικό πρόσωπο που θα συσταθεί στο μέλλον (ΑΚ 1924 – 1925).

Η ευελιξία αυτή καθιστά το καταπίστευμα ιδιαίτερα χρήσιμο στις περιπτώσεις όπου ο διαθέτης θέλει να εξασφαλίσει ότι η περιουσία του θα περιέλθει τελικά στο πρόσωπο που πραγματικά επιθυμεί, στον κατάλληλο χρόνο.

Πρακτική εφαρμογή – Παραδείγματα

Πολύ συχνά, οι γονείς εκφράζουν την ανησυχία τους να μεταβιβάσουν ακίνητα στα παιδιά τους, ιδίως όταν αυτά βρίσκονται σε νεαρή ηλικία – συνήθως κάτω των 30 ετών.
Η έλλειψη εμπειρίας ή ωριμότητας μπορεί να δημιουργεί τον φόβο ότι η περιουσία δεν θα αξιοποιηθεί ή διαφυλαχθεί σωστά.
Αντίστοιχα, σε επίπεδο έγγαμης συμβίωσης, οι σύζυγοι ανησυχούν για το πώς θα διασφαλιστεί η διαμονή και η οικονομική ασφάλεια του επιζώντος συζύγου, σε περίπτωση που τα ακίνητα θα δοθούν με γονική παροχή στα τέκνα τους.

Τη λύση σε αυτά τα πρακτικά και ψυχολογικά διλήμματα προσφέρει ο θεσμός του καταπιστεύματος (άρθρα 1923 επ. ΑΚ), καθώς ο διαθέτης μπορεί να ορίσει έναν πρώτο κληρονόμο –συνήθως τον σύζυγο– ο οποίος θα έχει την κατοχή και χρήση της περιουσίας, αλλά με ρητή υποχρέωση να την αποδώσει μεταγενέστερα στα τέκνα τους.

Με τον τρόπο αυτό ο διαθέτης εξασφαλίζει ότι ο/η σύζυγος θα παραμείνει στο ακίνητο όσο ζει, χωρίς τον κίνδυνο να χάσει τη στέγη του/της, ενώ ταυτόχρονα διασφαλίζεται ότι τα παιδιά θα αποκτήσουν τελικώς την περιουσία, σε χρόνο που ο διαθέτης θεωρεί κατάλληλο (π.χ. μετά τον θάνατο του γονέα ή μετά την ενηλικίωση/ωρίμανση των τέκνων).

Το καταπίστευμα επομένως αποτελεί ένα ευέλικτο νομικό εργαλείο που ισορροπεί ανάμεσα στην προστασία της οικογενειακής περιουσίας και στη διασφάλιση των αναγκών των μελών της οικογένειας.

Σε αντίθεση με την άμεση γονική παροχή ή απλή κληρονομική διαδοχή, επιτρέπει στον διαθέτη να «ρυθμίσει» το πώς και πότε θα περιέλθει η περιουσία στα επόμενα χέρια, σύμφωνα με τη βούλησή του.

Ο βεβαρημένος αποκτά με τον θάνατο του διαθέτη πλήρη κυριότητα επί της κληρονομίας και συγχωνεύει την κληρονομιαία με την ατομική του περιουσία. Όμως το δικαίωμά του είναι μετακλητό, αφού θα πρέπει να αποδώσει την περιουσία στον καταπιστευματοδόχο.

Ο μετακλητός χαρακτήρας του κληρονομικού δικαιώματος και του δικαιώματος κυριότητας του βεβαρημένου αποτελεί περιορισμό της κατ’ ΑΚ 1000 εξουσίας του ως κυρίου να διαθέτει κατ’ αρέσκεια τα αντικείμενα της κληρονομίας .

Οι περιορισμοί διάθεσης των κληρονομιαίων αποβλέπουν στη διατήρηση αυτούσιων των κληρονομιαίων.

Κατά τη διάταξη της παρ. 2 του άρθρου ΑΚ 1937, η διάθεση των κληρονομιαίων επιτρέπεται μόνο στις ρητώς και περιοριστικά προβλεπόμενες περιπτώσεις, ενώ κάθε άλλη διάθεση αποβαίνει αυτοδικαίως άκυρη με την επαγωγή του καταπιστεύματος.

Ένα από τα πιο σύνθετα ζητήματα είναι στην περίπτωση που υπάρχει κληρονομιά με χρέη, η τύχη των κληρονομιαίων όταν οι δανειστές του βεβαρημένου επισπεύδουν αναγκαστική εκτέλεση – πλειστηριασμό.

Όταν η εκποίηση των ακινήτων της κληρονομιάς συντελείται με αναγκαστικό πλειστηριασμό, επισπευδόμενο από τους κληρονομικούς δανειστές (τράπεζες – funds ), θεωρείται ότι επιβάλλεται κατά τους κανόνες της τακτικής διαχείρισης και δεν μπορεί να ανατραπεί με την επαγωγή του καταπιστεύματος (ΑΚ 1937 §2).

Από την επισκόπηση της νομολογίας προκύπτει ότι η με αναγκαστική εκτέλεση διάθεση των ακινήτων της κληρονομιάς είναι έγκυρη, μόνο εφόσον είναι αντικειμενικά αναγκαία για την ικανοποίηση χρέους της κληρονομίας.
Αν το καταπίστευμα περιλαμβάνει μόνο ορισμένο ποσοστό της κληρονομίας ή δήλα αντικείμενα που δεν εξαντλούν τον κλήρο, ο πλειστηριασμός ακινήτων που περιλαμβάνονται στην ομάδα του καταπιστεύματος δεν θεωρείται, κατά την άποψη αυτή, αναγκαία, εφόσον η λοιπή περιουσία επαρκεί για την ικανοποίηση των δανειστών.

Αν οι κληρονομικοί δανειστές ικανοποιηθούν από την ατομική περιουσία του βεβαρημένου, εκούσια ή αναγκαστικά, ο βεβαρημένος δικαιούται μετά την επαγωγή του καταπιστεύματος να στραφεί με βάση την έννομη σχέση τακτικής διαχείρισης κατά του καταπιστευματοδόχου, αναζητώντας τη δαπάνη στην οποία προέβη ή απαιτώντας την ανόρθωση της ζημίας που υπέστη, κατ’ εφαρμογή των διατάξεων περί διοίκησης αλλοτρίων (ΑΚ 736, 722, 723).

• Προστασία του επιζώντος συζύγου
  Ο διαθέτης ορίζει ως πρώτη/ο κληρονόμο τη/ο σύζυγό του με την υποχρέωση, μετά τον θάνατό της/ου, η κληρονομία να περιέλθει στα παιδιά τους.
  Έτσι, ο/η σύζυγος έχει τη χρήση και απόλαυση της περιουσίας όσο ζει, ενώ τα παιδιά αποκτούν την πλήρη κυριότητα στη συνέχεια.
• Διασφάλιση ανήλικων τέκνων
  Ένας γονέας μπορεί να ορίσει πρώτο κληρονόμο τον σύζυγο του, με την υποχρέωση, όταν το παιδί του ενηλικιωθεί, να αποδώσει σε αυτό την κληρονομία. Έτσι, η περιουσία παραμένει ασφαλής μέχρι το παιδί να έχει την απαραίτητη ωριμότητα.
• Καταπίστευμα με χρονικό όρο
  Ο διαθέτης αφήνει ακίνητη περιουσία στην κόρη του, με την υποχρέωση όταν συμπληρώσει το 40ό έτος να την αποδώσει στον αδελφό της. Έτσι, αποφεύγονται πρόωρες μεταβιβάσεις και διασφαλίζεται δίκαιη κατανομή.

Το κληρονομικό καταπίστευμα είναι ένα πολύτιμο εργαλείο προληπτικού σχεδιασμού στο πλαίσιο του κληρονομικού δικαίου. Επιτρέπει στον διαθέτη να συνδυάσει την προστασία του επιζώντος συζύγου ή άλλων μελών της οικογένειας με τη διασφάλιση ότι η περιουσία θα καταλήξει τελικά εκεί όπου ο ίδιος επιθυμεί.

Παράλληλα, θέτει σημαντικούς περιορισμούς στη διαχείριση και διάθεση των ακινήτων της κληρονομιάς, γεγονός που συχνά δημιουργεί προβλήματα σε περίπτωση αναγκαστικής εκτέλεσης κατά του βεβαρημένου.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι η συνδρομή ενός έμπειρου Νομικού με εξειδίκευση στο Κληρονομικό δίκαιο, κρίνεται απαραίτητη σε περιπτώσεις που θα πρέπει να εξετασθεί η επιλογή του καταπιστεύματος καθώς απαιτείται προσεκτική νομική ανάλυση και εξειδικευμένη καθοδήγηση, βάσει των πραγματικών περιστατικών κάθε υπόθεσης.

Το έμπειρο νομικό μας τμήμα σε ζητήματα Κληρονομικού Δικαίου, βρίσκεται στη διάθεση
σας για την παροχή ορθών συμβουλών σε ζητήματα κληρονομικού δικαίου.

Σημειώνεται ότι απαγορεύεται βάσει Κώδικα περί Δικηγόρων η παροχή νομικών συμβουλών άνευ της ανάλογης αμοιβής (άρθρο 57 Ν. 4194/2013).

Image by Drazen Zigic